Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων

Στη διάρκεια του σύντομου περάσματός μας από αυτόν τον πλανήτη και από το ανθρώπινο επίπεδο συνείδησης, όσοι διαβάζουμε, θα διαβάσουμε πολλά βιβλία στη ζωή μας. Άλλος περισσότερα, άλλος λιγότερα. Λογικά θα ξεπεράσουμε τη χιλιάδα και κάποιοι θα ξεπεράσουν τις χιλιάδες.

Από όλα τα βιβλία που θα διαβάσουμε, πάντα θα υπάρχουν κάποια που θα λειτουργούν σαν σημεία αναφοράς. Οι σταθερές μας στις οποίες κατά καιρούς επιστρέφουμε. Το προσωπικό μας top 10 ή οτιδήποτε άλλο τέλος πάντων που έχει διαμορφώσει τις ιδέες μας και το είναι μας και βρίσκεται πάντα σε κάποια γωνία του μυαλού μας. Όσο και αν περνάνε τα χρόνια, όσο και αν προστίθενται και άλλοι τίτλοι στο αναγνωστικό ενεργητικό μας, κάποια βιβλία πάντα θα ξεχωρίζουν.

Η είδηση του θανάτου της Ursula Le Guin στάθηκε αφορμή για να θυμηθώ ένα από αυτά τα βιβλία που διάβασα κάποια στιγμή στη ζωή μου και με ακολουθούν ακόμα και τώρα. Μιλάω για το βιβλίο «Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων» (The Dispossessed στο πρωτότυπο).

Δεν έχω σκοπό να γράψω για το πόσο σπουδαία ήταν η Le Guin. Ούτε για τη ζωή της, ούτε για τη βιογραφία της. Το διαδίκτυο μπορεί να το κάνει πολύ καλύτερα από εμένα και με περισσότερη λεπτομέρεια, όπως επίσης και τα twits που ακολούθησαν μετά το θάνατό της από κάποιους rock star συγγραφείς του φανταστικού (ας αναφέρω ενδεικτικά τον Neil Gaiman). Ούτε μπορώ να γράψω συνολικά για την ικανότητα της Le Guin σαν συγγραφέα. Δεν πήγα πολύ πέρα από τον «Αναρχικό των Δύο Κόσμων». Διάβασα άλλο ένα βιβλίο της, τον «Μάγο του Αρχιπελάγους» και σταμάτησα εκεί. Άλλωστε, ενώ πάντα είχα απεριόριστο σεβασμό στην επιστημονική φαντασία, ποτέ δεν εντρύφησα στο είδος (με εξαίρεση τον Philip K. Dick).

Η Le Guin με επηρέασε με ένα μονάχα βιβλίο της. Ήταν αρκετό.

Αγόρασα τον «Αναρχικό των Δύο Κόσμων» σαν φοιτητής, από τις εκδόσεις Parsec σε μετάφραση Χρήστου Γεωργίου. Η τιμή είναι ακόμα αναλλοίωτη στην πρώτη σελίδα: 3.120 δραχμές. Τόσο παλιά το διάβασα.

Δεν ήταν όμως δραματικά παλιά. Ήταν τύπου λίγο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την πτώση του τείχους του Βερολίνου παλιά. Στην αυγή μιας εποχής κατά την οποία οι νεοφιλελεύθεροι χωρίς αντίπαλο δέος άρχισαν να πρεσβεύουν την TINA (There is no alternative) ιδεολογία τους, ενώ οι κομμουνιστές καλούνταν να αποφασίσουν αν ο κομμουνισμός της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ο αληθινός κομμουνισμός που απέτυχε ή αν τελικά η ώρα του πραγματικού κομμουνισμού δεν είχε έρθει ακόμα.

Το βιβλίο ήταν ακόμα οριακά επίκαιρο. Παρουσίαζε ένα διπολικό κόσμο σε ένα φανταστικό πλανήτη, τον πλανήτη Γιουράς, όπου κυριαρχούν δύο πολιτικά συστήματα που προσομοίαζαν στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Στον δίδυμο πλανήτη Ανάρες πάλι, επικρατούσε ένα τρίτο εναλλακτικό πολιτικό σύστημα που προσομοίαζε στον Αναρχισμό (χωρίς αντιστοίχηση στην τότε πραγματικότητα της εποχής). Στην προσπάθειά του να αναπτύξει μια μεγάλη θεωρία, και αποθαρρυμένος από την έλλειψη πόρων και ιδεών στον Ανάρες, ο φυσικός επιστήμονας Σεβέκ καταφεύγει στον Γιουράς και στο καθεστώς που επί της ουσίας ήταν το αντίστοιχο των ΗΠΑ.

Αυτό είναι λίγο πολύ το πλαίσιο του βιβλίου. Τα υπόλοιπα δεν έχουν σημασία, καθώς την υπόθεση μπορείτε να τη βρείτε με μεγάλη ανάλυση στο διαδίκτυο, ή ακόμα καλύτερα μπορείτε να διαβάσετε το ίδιο το βιβλίο (αν δεν το έχετε ήδη κάνει). Αυτό που όμως θέλω να τονίσω είναι το αποτέλεσμα του βιβλίου σε εμένα. Και το αποτέλεσμα είναι πως οι ιδέες του Σεβέκ είναι βαθειά ριζωμένες μέσα μου ακόμα και τώρα. Πάνω από είκοσι χρόνια μετά.

Όταν διάβασα εκείνο το βιβλίο, είχα δύο βεβαιότητες. Πως μπορώ να αλλάξω τον κόσμο, και πως και τα βιβλία μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Πλέον, κοιτάζοντας μπροστά το υπόλοιπο της ζωής μου σαν μεσήλικας, αμφιβάλω σφόδρα για την πρώτη βεβαιότητα. Εξακολουθώ όμως και υποστηρίζω σθεναρά τη δεύτερη. Τα βιβλία μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Ακόμα και τώρα. Στην εποχή του διαδικτύου και της πληροφορίας. Συνέβη στο παρελθόν, μπορεί να συμβεί και στο παρόν και στο μέλλον

«Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων» είναι ένα κλασικό πια βιβλίο και όχι σύγχρονο. Ο αναγνώστης του σήμερα που δεν γνώρισε ποτέ του ένα διπολικό κόσμο ίσως δυσκολευτεί να ταυτιστεί με την πλοκή του και την υπόθεσή του. Άλλωστε, αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο της επιστημονικής φαντασίας που της δίνει ταυτόχρονα ένα μεγάλο πλεονέκτημα και ένα μεγάλο μειονέκτημα. Ο συγγραφέας μπορεί να οραματιστεί ένα μέλλον όπως το φαντάζεται για να πει αυτά που έχει να πει. Αλλά όταν το μέλλον γίνει παρόν, υπάρχει ο κίνδυνος το πλαίσιο να έχει ξεπεραστεί από την πραγματικότητα.

Οι ιδέες που πραγματεύεται όμως το βιβλίο εξακολουθούν και είναι επίκαιρες. Τώρα που αφενός η ΤΙΝΑ ιδεολογία μοιάζει να φτάνει σε αδιέξοδο και ο διπολικός κόσμος αφετέρου έχει δώσει τη θέση του σε ένα κόσμο πολλαπλών συγκρούσεων, το βασικό ερώτημα του βιβλίου παραμένει ισχυρό: μπορεί ο άνθρωπος να οικοδομήσει μια κοινωνία ισότητας και ειρήνης, ακόμα και αν αυτή η κοινωνία είναι ελαττωματική όπως η κοινωνία της Ανάρες;

Η ανθρώπινη ιστορία μέχρι στιγμής με κάνει απαισιόδοξο. Παρά τις όποιες εκλάμψεις, τα γεγονότα δεν με κάνουν να πιστεύω πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Από την άλλη βέβαια, γι αυτό υπάρχουν τα βιβλία. Για να μας αναγκάζουν να φανταστούμε μια άλλη πραγματικότητα, και ενίοτε και να την επιδιώξουμε. Και «Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων» είναι ένα τέτοιο βιβλίο.

RIP Ursula Le Guin